21 - Bernard F. Eilers (Amsterdam 1878 - 1951) fotograaf

op de rennen
foto Bernhard Eilers (detail/uitsnede)

Ik kan me nog goed herinneren dat ik op één van mijn strooptochten door Dordrecht, in een antiquariaat aan het Steegoversloot, een boek met daarin veel sfeervolle foto's, van vooral Amsterdam, vond.
Met deze ontdekking voelde ik me even de koning te rijk.

Al bladerend waande ik me plotseling in de gefotografeerde wereld van door mij bewonderde kunstenaars als GeorgeHendrik Breitner, Isaäc Israëls, Willem Witsen en anderen. Schilders die in hun samenhang ook wel de Amsterdamse Impressionisten worden genoemd.



De inhoud van het boek kwam het dichtst in de buurt van er zelf fysiek in de tijd rondlopen, een vermogen en verlangen dat natuurlijk een onvervulbare droom van me zal blijven. Gelukkig heb ik alternatieven als de beelden en mijn fantasie voorhanden en daarbij een hoofd vol referentie mogelijkheden zodat ik er in mijn verbeelding toch kan ronddwalen.

sleperspaarden op het Rokin in Amsterdam
foto Bernard Eilers, uitsnede/detail

Dit detail roept meteen herinneringen aan 
de schilder Cor Noltee 1903-1967 op. 
Een schilder die, niet voor niets, de Dordt-
se Breitner genoemd werd. Naast in de
 eerste plaats natuurlijk de herinnering aan
 de inspiratiebron, George Hendrik Breitner, 
1857-1923. zelf.

Bernard F.Eilers 1878-1951 was een tijdgenoot van Joost van de Weg 1874-1957, de Dordtse fotograaf aan wie ik in eerdere blogs al aandacht schonk.
Het is m.i. niet al te ver gezocht dat ik tussen de twee verwantschap in benadering en zienswijze signaleer.
Men ziet het werk van een romantische fotograaf die in de eerste plaats op zoek was naar het schilderachtige in zijn omgeving, een fotograaf die schilderde met de lens en chemicaliën op de glasplaat in plaats van met het penseel en verf op het blanke doek.
Paul Hefting noemde het heel mooi:
Het schilderij in de zoeker.

Het is bekend dat de schilders Breitner en Witsen, om het dichtbij te houden, verwoed gefotografeerd hebben en dat zij ook onderling foto's van elkaar leenden.

Bernard Eilers
regen op het Leidseplein,
Amsterdam, uitsnede/detail

Vaak wordt Bernard Eilers in één adem met Henri Bersenbrugge, 1873-1959 genoemd, de fotograaf van het Rotterdam van voor het bombardement in 1940, als de fotografen die de fotografie in Nederland naar een internationaal niveau getild hebben.
Ik herinner mij dat Daan Mühlhaus 1907-1981 op zijn laatste verjaardag, een week voor zijn plotselinge dood, vol vuur met Philip Kouwen over Bersenbrugge sprak en dat deze laatste zijn waardering voor de fotograaf bleek te delen. Het boek uit 1976 werd tevoorschijn gehaald en ik heb daarna lang gezocht tot ik het boek ook in mijn verzameling had.

Het is daarom niet zo verwonderlijk dat ik daar aan het Steegoversloot door vele associaties werd bestookt en dat ik direct al ter plaatse allerlei verbanden vermoedde.

Bernard Eilers
huurkoetsje
foto uitsnede/detail

Cor Noltee
wachtend koetsje na de regen
olieverf op doek 30 x 40 cm
particuliere verzameling
voorheen kunsthandel de Rode Deur

Wat me met name direct sterk opviel was de opvallende gelijkenis van een door Cor Noltee geschilderd motief met enkele van de  foto's door Bernard Eilers, de huurkoetsjes. Eén versie daarvan kende ik uit de tijd dat die bij kunsthandel De Rode Deur hing en ik meen me nog een andere stemmige variant uit dezelfde omgeving te herinneren..
Hoe dan ook er bestaan verschillende varianten op dit aansprekende motief, maar de gelijkenis met de foto (s) van Bernard Eilers vond ik opvallend.

Nu is het bekend dat Cor Noltee Daan Mühlhaus bespotte voor het feit dat deze laatste ook gebruik van foto's maakte. De smalende opmerking uit de mond van Noltee: Daniëlle Mühlhausen ging ook eens buiten schilderen, knip knip - is bijna legendarisch te noemen.
Het is inmiddels ook al weer lang bekend dat Cor Noltee minimaal één keer naar een foto van Henri Bersenbrugge het schilderij Bevrijdingsfeest (1945) geschilderd heeft.
Noltee had kennelijk boter op zijn hoofd.

Bernard Eilers
Amsterdamse gracht
foto uitsnede/detail

Bernard Eilers
Sleperspaard in de buurd van Amsterdam
uitsnede foto

Er is (te) lang misprijzend over het gebruik van fotografie als hulpmiddel voor de kunstschilder gedaan, men wilde er vaak naar buiten toe niet voor uitkomen, bang als men voor reputatie schade was.
Het is bekend dat de weduwe van G.H. Breitner vanuit die vrees veel negatieven vernietigd heeft.
Daan Mühlhaus op zijn beurt voelde zich niet sterk staan en was zo een dankbaar mikpunt voor Noltee's plaagstoten....
De tijden zijn gelukkig al lang veranderd, er is er steeds meer waardering voor de fotografie gekomen. Tegenwoordig wordt de fotografie als een gelijkwaardige kunstvorm gezien en weet men niet beter, en dat lijkt me een goede zaak.

Bernard Eilers
een kronkelende landweg roept herinneringen
aan een werk van de schilder Jan Mankes op

Bernard Eilers
Amsterdamse gracht
foto

Een les is dat men een kunstenaar geen beperkingen op moet leggen en dat een kunstenaar zoveel mogelijk vrij moet kunnen zijn in zijn keuze mogelijkheden.




literatuur

Wim Zaal - Destijds in Nederland, 360 foto's van Bernard Eilers, gemaakt tussen 1900 en 1920. Uitgever Elsevier

Henri Bersenbrugge - Straat en landleven 1900-1930, uitgever Van Gennep Amsterdam 1976

Bernard F. Eilers - Lichtbeelden van Amsterdam 1896-1938
Uitgeverij
De Verbeelding, Amsterdam. 2003

Bert Jintes - Cor Noltee breed gezien
Uitgever Van Spijk Art Projects bv, Venlo 1999

Voor wie interesse heeft in sommige boeken heb ik nog enkele dubbele exemplaren voor een redelijke prijs liggen. Peter van Loon, telefoon 078 6145913

Joost van de Weg 1874-1957
Winter, de Nieuwe Haven in Dordrecht
foto, uitsnede/detail

Wat in mijn ogen bij de confrontatie met deze landelijk bekende fotografen met verve overeind blijft staan is ook de kwaliteit van het fotowerk van de nog relatief onbekende Dordtse fotograaf en tijdgenoot Joost van de Weg 1874-1957. 
Ik mag hopen dat er in de nabije toekomst nog eens een fraaie publicatie a la H. J. Tollens 1864-1936, zijn Dordtse voorganger, zal mogen verschijnen.
Er bestond daarvoor al serieuze belangstelling bij de uitgever van dat Tollens-boek, maar de tijden zijn sterk veranderd en achteraf blijkt nu dat toen het momentum daarvoor door de betrokkenen niet werd benut.